Trong bối cảnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, công nghiệp nông thôn đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững khu vực nông thôn, nâng cao thu nhập cho người dân và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Đặc biệt đối với tỉnh Nghệ An, một địa phương có quy mô nông thôn rộng lớn, lực lượng lao động dồi dào và nhiều tiềm năng về nguyên liệu nông – lâm – thủy sản, việc xây dựng các chuỗi sản phẩm công nghiệp nông thôn là một định hướng tất yếu để tạo đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội.

1. Thực trạng chuỗi sản phẩm công nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh Nghệ An

Trong những năm gần đây, công nghiệp nông thôn Nghệ An đã có bước phát triển tích cực. Toàn tỉnh có khoảng 47.592 cơ sở CNNT, bao gồm gần 13.667 doanh nghiệp, 925 hợp tác xã (HTX) và hơn 33.000 hộ sản xuất tiểu thủ công nghiệp nhỏ lẻ đang hoạt động tại khu vực nông thôn, tập trung vào các ngành nghề như: chế biến nông lâm sản, sản xuất vật liệu xây dựng, thủ công mỹ nghệ, cơ khí nhỏ, may mặc, chế biến thực phẩm, sản xuất nước mắm, tinh dầu, miến gạo, chè, cam, mộc bản, đồ gỗ mỹ nghệ…

Một số chuỗi sản phẩm bước đầu được hình thành như: chuỗi sản phẩm cam Vinh (Quỳ Hợp, Nghĩa Đàn), chuỗi chè sạch (Anh Sơn, Thanh Chương), chuỗi nước mắm Diễn Hải (Diễn Châu), chuỗi miến gạo Hùng Nguyên (Hưng Nguyên), chuỗi trầm hương Quỳ Châu, chuỗi chế biến gỗ Quỳnh Lưu – Nghĩa Đàn… Tuy nhiên, đa phần các chuỗi sản phẩm vẫn còn manh mún, thiếu tính liên kết chặt chẽ, thiếu đầu mối tổ chức chuỗi, và chưa có sự tham gia sâu của các doanh nghiệp lớn làm đầu tàu dẫn dắt.

Bên cạnh đó, nhiều cơ sở sản xuất, doanh nghiệp nông thôn có quy mô nhỏ lẻ, công nghệ lạc hậu, thiếu vốn đầu tư đổi mới thiết bị, khó tiếp cận thị trường và chưa có khả năng xây dựng thương hiệu. Sự kết nối giữa sản xuất nguyên liệu - chế biến - tiêu thụ còn rời rạc. Các sản phẩm nông thôn chưa xây dựng được hệ thống nhận diện thương hiệu, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn hóa chất lượng để tham gia sâu vào thị trường trong nước và quốc tế.

Công tác quy hoạch phát triển các cụm công nghiệp tại khu vực nông thôn còn chưa đồng bộ. Một số địa phương thiếu quỹ đất sạch, hạ tầng chưa hoàn thiện, khiến doanh nghiệp gặp khó khăn khi triển khai dự án đầu tư. Ngoài ra, vai trò của các hợp tác xã, tổ hợp tác trong chuỗi sản phẩm còn mờ nhạt; sự liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi như nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến - nhà phân phối chưa hình thành chặt chẽ, thiếu hợp đồng ràng buộc trách nhiệm và lợi ích.

Tỷ lệ lao động nông thôn có tay nghề cao, hiểu biết về quản trị chuỗi và thương mại hóa sản phẩm còn thấp. Việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số vào hoạt động sản xuất, quản lý và tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế. Ngoài ra, công tác xúc tiến thương mại và hỗ trợ thị trường chưa hiệu quả, khiến nhiều sản phẩm địa phương vẫn bị phụ thuộc vào thương lái, giá trị gia tăng thấp, sức cạnh tranh kém.

2. Những chính sách hỗ trợ phát triển công nghiệp nông thôn và xây dựng chuỗi giá trị

Trung ương đã ban hành nhiều chính sách quan trọng nhằm hỗ trợ phát triển công nghiệp nông thôn và xây dựng chuỗi giá trị như: Nghị quyết số 57/NQ-CP ngày 9/4/2020 của Chính phủ về kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Quyết định số 801/QĐ-TTg ngày 7/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025, trong đó có nội dung hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn và công nghiệp nông thôn. Tỉnh Nghệ An cũng đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ như: Nghị quyết số 08/2020/NQ-HĐND về chính sách khuyến khích phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và làng nghề trên địa bàn tỉnh; Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP); Quy hoạch phát triển cụm công nghiệp nông thôn giai đoạn 2021–2030. Ngoài ra, Sở Công Thương hàng năm triển khai Chương trình khuyến công hỗ trợ máy móc thiết bị, tư vấn xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại cho các cơ sở CNNT.

Sở Công Thương Nghệ An tổ chức hội nghị kết nối cung cầu

3.     Giải pháp xây dựng chuỗi sản phẩm công nghiệp nông thôn tại Nghệ An

Để xây dựng thành công chuỗi sản phẩm công nghiệp nông thôn, cần thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp sau:

Thứ nhất, quy hoạch và phát triển vùng nguyên liệu gắn với chế biến sâu. Các địa phương cần xác định sản phẩm chủ lực, sản phẩm đặc sản, lợi thế để xây dựng vùng nguyên liệu ổn định, gắn kết với doanh nghiệp chế biến và tiêu thụ. Tăng cường liên kết sản xuất theo chuỗi giữa hộ nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp.

Thứ hai, nâng cao năng lực các cơ sở sản xuất CNNT. Cần hỗ trợ đổi mới công nghệ, đầu tư máy móc thiết bị hiện đại; đào tạo nghề và kỹ năng quản trị; khuyến khích doanh nghiệp nhỏ tham gia sâu vào chuỗi giá trị thông qua hình thức OEM, ODM hoặc liên kết vệ tinh.

Thứ ba, thúc đẩy liên kết vùng và kết nối thị trường. Tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu, tổ chức hội chợ OCOP, đưa sản phẩm vào chuỗi siêu thị, sàn thương mại điện tử. Đồng thời phát triển các trung tâm logistics, kho lạnh, dịch vụ vận tải phục vụ chuỗi cung ứng nông sản.

Thứ tư, hỗ trợ xây dựng và phát triển thương hiệu sản phẩm công nghiệp nông thôn. Xây dựng hệ thống nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý, mã số mã vạch, truy xuất nguồn gốc. Đồng thời triển khai chương trình hỗ trợ thiết kế bao bì, bộ nhận diện thương hiệu chuyên nghiệp, phù hợp xu hướng thị trường.

Thứ năm, ứng dụng chuyển đổi số và công nghệ thông minh. Cần số hóa các quy trình sản xuất, chế biến, tiêu thụ; sử dụng nền tảng số để quản lý chuỗi, truy xuất nguồn gốc và kết nối thị trường. Hỗ trợ đào tạo nhân lực số cho doanh nghiệp CNNT.

Thứ sáu, hoàn thiện thể chế, chính sách hỗ trợ đồng bộ. Cần xây dựng cơ chế tài chính ưu đãi, tín dụng khuyến công, quỹ hỗ trợ phát triển CNNT; hỗ trợ về đất đai, mặt bằng sản xuất, và thủ tục hành chính thuận lợi để doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản phẩm công nghiệp nông thôn.

Xây dựng chuỗi sản phẩm công nghiệp nông thôn là giải pháp chiến lược nhằm phát triển bền vững khu vực nông thôn, nâng cao giá trị nông sản và tạo sinh kế ổn định cho người dân. Với tiềm năng phong phú và sự quyết tâm của chính quyền, doanh nghiệp và người dân, tỉnh Nghệ An cần có những chính sách đồng bộ, cách làm sáng tạo để từng bước hình thành các chuỗi sản phẩm hiệu quả, có sức cạnh tranh, góp phần thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới nâng cao và phát triển công nghiệp địa phương./.