Có lịch sử cả trăm năm nay, làng nghề giấy dó Phong Phú được gìn giữ và lưu truyền từ đời này sang đời khác, thế hệ sau học hỏi và kế thừa kinh nghiệm kỹ thuật làm giấy từ thế hệ trước. Từ đôi bàn tay khéo léo và tỉ mỉ với những bí quyết riêng mà tờ giấy dó tuy mỏng manh nhưng lại có độ bền và dai, có thể lưu giữ được vài chục năm nếu để những nơi khô ráo.

Trước kia, giấy dó được dùng để phục vụ cho việc in sách, làm sắc phong, văn khấn, vẽ tranh, viết thư pháp, sau này còn được dùng để làm quạt, quấn hương trầm. Giấy dó từng là một sản phẩm thiết yếu trong đời sống hàng ngày của người dân. Nhưng khi cuộc sống càng phát triển, công nghệ được ứng dụng rộng rãi, sản phẩm giấy công nghiệp ra đời với nhiều ưu điểm hơn, phù hợp hơn nên giấy dó không còn được sử dụng rộng rãi như trước. 

Thời kỳ thịnh vượng, làng Phong Phú có 120 hộ dân thì tất cả các hộ ở xã Nghi Phong, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An làm giấy dó. Giấy dó Nghi Phong nổi tiếng khắp xa gần. Nhưng hiện tại làng nghề giấy dó Phong Phú là làng duy nhất ở Nghệ An còn làm nghề truyền thống độc lạ này.

Quy trình làm ra tờ giấy dó là vỏ cây niệt dó được người dân lùng tìm trên các vùng miền núi còn rậm rạp. Cây niệt mang về bóc lấy vỏ, xử lý qua nhiều công đoạn mới cho ra sản phẩm giấy gió, vỏ cây niêt sau khi bóc khỏi thân cây, cạo sạch lớp tinh bên ngoài, xong dùng lưỡi dao thật sắc bén để lược mỏng như tờ giấy cho nhanh khô và dễ giã, làm nghề này phải tranh thủ thời gian hợp lý, những ngày mua thì thực hiện khâu làm vỏ, trời nắng thì tráng phơi cho khô, nghề dù không nặng nhọc, nhưng đòi hỏi phải cần cù, chịu khó, khéo tay. Vỏ niệt sau khi phơi khô cho vào nồi nấu. Trước khi nấu người ta đổ vôi vào nồi để xử lý hết mùi của cây niệt. Xay khi được luộc kỹ, vỏ nệt được ngâm dưới dòng nước chảy một buổi, sau đó dùng chày giã mạnh để lấy bột. Phần bột được quấy vào nước lã để tráng lên khuôn. Công đoạn cuối cùng là múc nước này tráng lên khuôn màn 1m2. Khâu seo giấy tuy nhẹ nhàng nhưng phải khéo léo, kiên trì nên người phụ nữ thường đảm nhiệm công việc này. Họ đứng bên tàu seo, hai tay dùng liềm seo múc nước bột giấy rồi gác lên "đòn cách" bằng tre cho nước chảy xuống hết, khi nào chỉ còn  bột giấy đọng lại trên khuôn thì mới đưa ra phơi nắng. Giấy dày hay mỏng là phụ thuộc vào "ngữ đỉnh" ở khuôn seo. Khi khuôn seo khô, bóc ra sẽ thành 1 tờ giấy mỏng, màu trắng đục, trong và dai, đó chính là sản phẩm giấy dó.

  Vỏ cây niệt nguyên liệu để làm giấy dó

Sản phẩm giấy dó của làng Phong Phú hiện nay chủ yếu nhập cho người buôn bán hải sản ở các vùng biển trong tỉnh (dùng để cuốn hương trầm là dùng để đóng gói cá biển sau khi cá đã hấp xong). Do vậy, nghề này khá phụ thuộc vào nghề đánh bắt hải sản, nếu biển thuận gió hòa thì tiêu thụ tốt và ngược lai. Bà con cho biết, hiện giá bán 4.000 đồng/tờ, 2  người làm tích cực một ngày được 100 tờ được 400 nghìn đồng, trừ chi phí còn 360 nghìn đồng.

Bà Trương Thị Hải, năm nay đã 60 tuổi, trú tại xã Nghi Phong, huyện Nghi Lộc gắn bó với nghề làm giấy dó từ nhỏ. Trời vừa hửng nắng, bà Hải mang những chiếc khung làm giấy dó bắt đầu rải ra phơi. 

Mỗi công đoạn đều được bà Hải làm thành thục như một thói quen hàng ngày. "Tôi làm nghề này từ nhỏ nên quen tay rồi. Bây giờ con cháu không theo nghề nữa vì làm giấy dó vất vả mà thu nhập không cao. Hai vợ chồng tôi làm là để giữ nghề truyền thống mà cha ông để lại", bà Hải tâm sự công việt làm giấy dó rất vất vả nên lao động trẻ không theo nghề, mặc dừ vậy các hộ dân nơi đây vẫn tranh thủ những lúc nông nhàn để làm giấy gió một phần cũng là để giữ lại nghề truyền thống của cha ông để lại.

 Giấy dó được mang đi phơi khô

Hiện nay toàn tỉnh có 182 làng nghề được UBND tỉnh công nhận trong đó chỉ có 1 làng nghề làm giấy dó duy nhất ở xã Nghi Phong, huyện Nghị Lộc, đó cũng là tâm niệm của các hộ gia đình đang cố gắng giữ lấy nghề truyền thống của địa phương để không bị mai một. Tuy nhiên lao động trẻ ở địa phương phần thì đi làm ăn xa, số còn lại cũng chuyển sang làm nghề khác, họ không theo nghề làm giấy dó truyền thống. Vì thế để giữ nghề làm giấy dó truyền thống ở xã Nghi Phong vẫn đang rất  khó khăn. Vấn đề bảo tồn và phát triển làng nghề theo hướng  hài hòa giữa giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống với đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu văn hóa làng nghề để đang là vấn đề sống còn. Ngoài các giải pháp xây dựng và phát triển thương hiệu văn hóa làng nghề xuất phát từ thực tế bản thân các làng nghề và sự quan tâm đặc biệt của UBND các cấp và các sở ban ngành liên quan./.